Barayti ng Wika

HOMOGENEUS AT HETEROGENEOUS NA WIKA

wennchubz.blogspot.com

Homogeneous ang wika kung pare-parehong magsalita ang lahat ng gumagamit nito 

         (Paz, et.al.2003).

Heterogenous na Wika – wikang iba-iba ayon sa lugar, grupo, at pangangailangan ng paggamit nito, maraming baryasyon na wika. Ito ay nagtataglay o binubuo ng magkakaibang kontent o elemento    heteros – nangangahulugang  magkaiba  samantalang ang genos – nangangahulugang uri o  lahi.

Nag-uugat ang mga barayti ng wika sa pagkakaiba-iba ng mga indibidwal at grupo, maging ng kani-kanilang tirahan, interes, gawain, pinag-aralan at iba pa.

BARAYTI NG WIKA

wennchubz.blogspot.com

Dayalek – ito ang barayti ng wikang ginagamit sa isang pangkat ng mga tao mula sa isang partikular na lugar tulad ng lalawigan, rehiyon at bayan.   ang barayti ng wikang nalilikha ng dimensyong heograpiko. Tinatawag din itong wikain sa ibang aklat. Ito ang wikang ginagamit sa isang partikular na rehiyon, lalawigan o pook, malaki man o maliit.

            Halimbawa:  Bikol Sto. Domingo                       Bikol Daraga

                                    iyo                                            amo

                                    wara                                         mayo

                                    makawat                                   maamon

Idyolek  - ito ay pansariling paraan o istilo sa pagsasalita.  Makikita rito ang katangian at kakanyahang natatangi ng taong nagsasalita.

            Halimbawa:       ang idyolek ni Marc Logan – paggamit ng salitang magkakatugma

                                    Ang idyolek ni Mike Enriquez – hindi naming kayo tatantanan

                                    Ang idyolek ni Kris Aquino -  Aha!, ha, ha… okey! Darla!

Sosyolek - naman ang tawag sa barayting nabubuo batay sa dimensyong sosyal o nakabatay sa katayuan o antas panlipunan. Tinatawag din itong sosyal (pamantayan) na barayti ng wika dahil nakabatay ito sa mga pangkat panlipunan, paniniwala, oportunidad, kasarian, edad at iba pa. 

Iba’t Ibang Sosyolek

1.    Gay Lingo – ang wika ng mga bakla.  Ginamit ito ng mga bakla upang mapanatili ang kanilang pagkakakilanlan kaya binago nila ang tunog o kahulugan ng salita. 

Halimbawa:  Churchill para sa sosyal, Indiana jones para sa hindi sumipot, begalou para sa malaki, Givenchy para sa pahingi, Juli Andrews para sa mahuli.

2.    Coňo  - tinatawag ding coňotic o conyospeak isang baryant ng Taglish o salitang Ingles na hinahalo sa Filipino kaya nagkaroon ng coede switching. Kadalasan din itong ginagamitan ng pandiwang Ingles na make at dinugtong sa Filipino.  Minsan kinakabitan pa ito ng ingklitik na pa, na, lang at iba pa. 

Halimbawa: Let’s make kain na… wait lang I’m calling ana pa… We’ll gonna make pila pa…It’s so haba na naman for sure.

3. Jejemon o Jejespeak – ay isang paraan ng pagbaybay ng hehehe at ng salitang mula sa Hapon na pokemon.  Ito ay nakabatay rin sa mga Wikang Ingles at Filipino subalit isinusulat nang may pinaghalo-halong numero, mga simbolo, at may magkasamang malalaki at maliliit na titik kaya’t mahirap basahin at intindihin lalo na nang hindi pamilyar sa jejejetyping.  Madalas na nagagamit ang mga titik H at Z.

Halimbawa:  

                    3ow phow, mUsZtAh nA phow kaOw?  -

                                           Hello po, kumusta po kayo?

                    aQcKuHh iT2h   -  Ako ito

                    iMiszqcHyuH  -   I miss you

     4.  Jargon - ang mga tanging bokabularyo ng isang partikular na pangkat ng isang propesyon, artikula na trabaho, o  gawain ng tao.

Halimbawa:  abogado – exhibit, appeal, complainant

                    guro – lesson plan, class record, Form 138

 Etnolek – ito ay barayti ng wika mula sa mga etnolengguwistikong grupo.  Ang salitang ito ay nagmula sa pinagsamang etniko at dialek.   Taglay nito ang mga salitang nagiging bahagi ng pagkakakilanlan ng isang pangkat-etniko.

            Halimbawa:       Vakkul – gamit ng mga Ivatan na pantakip sa ulo sa init man o ulan

                                    Bulanon – full moon

                                    Kalipay – tuwa o ligaya

                                    Palangga – mahal o minamahal

                                    Shuwa – dalawa

                                    Sadshak – kaligayahan

                                    Peshen - Preshen                                                                                               

Register – ito ang barayti ng wika kung saan naiaangkop ng isang nagsasalita ang uri ng wikang ginagamit niya sa sitwasyon at sa kausap.  Nagagamit ng nagsasaita ang pormal na tono ng pananalita kung ang kausap niya ay isang taong may mataas na katungkulan o kapangyarihan, nakatatanda o hindi niya masyadong kakilala. 

            Halimbawa:  

              Paggamit ng pormal na wika sa simbahan, talumpati, pagpupulong at pagsulat  

                                ng aklat pangwika o pampanitikan o pormal na sanaysay.

              Paggamit ng di pormal na wika sa pagsulat ng komiks, talaarawan at liham      

                                pangkaibigan o di pormal na paraan ng pagsasalita kung ang 

                                kausap ay  kaibigan, malalapit na kapamilya, kaklase o kasing-edad.

Pidgin- ito ay umusbong na bagong wika na tinatawag sa Ingles na Nobody’s Native Language o katutubong wikang di pag-aari ninuman.  Ito ay bunga ng pag-uusap ng dalawang taong parehong may magkaibang unang wika kaya’t di magkaintindihan dahil hindi nila alam ang wika ng isa’t isa kaya magkakaroon sila ng makeshift language.  Dahil dito makakalikha sila ng isang wikang pinaghalo ang kanya-kanya nilang unang wika.

            Halimbawa:  

                    Ang pagpunta ng mga Kastila noon sa Zamboanga nakabuo sila ng wikang

                                            pinaghalong Espanyol at Katutubong Wika ng Zamboanga.

                                                           

Creole -   ay isang  wika na unang  naging pidgin at kalaunan ay  naging likas na  wika (nativized) na ng mga batang isinilang sa komunidad ng pidgin.  Nagamit ito sa mahabang panahon hanggang sa magkaroon ng pattern o tuntuning sinusunod na ng karamihan. 

            Halimbawa:  ang wikang Chavacano

Posted: wennchubz.blogspot.com

Source:  

        Dayag, Alma at Del Rosario, Mary Grace.  Pinagyamang Pluma – 

             Komunikasyon at Pananaliksik sa Wika 

             at Kulturang Pilipino.